Andrzej Kuś - profesor gimnazjalny, działacz ruchu ludowego i Zrzeszenia "WiN"

    Urodził się 6 listopada 1884 roku w Babicy (pow. rzeszowski), syn Józefa i Anieli z domu Mac. Ojciec był rolnikiem, właścicielem kilkuhektarowego gospodarstwa, mającym na utrzymaniu bardzo liczną rodzinę. Po ukończeniu szkoły powszechnej w Babicy i Rzeszowie rozpoczął w 1899 roku naukę w rzeszowskim ck I Wyższym Gimnazjum, gdzie 7 czerwca 1907 roku złożył maturę. Wybitnie uzdolniony, pomimo ogromnych trudności materialnych podjął studia uniwersyteckie. Lata 1907 – 1911 to czas studiów na wydziale filozoficznym Uniwersytetu we Lwowie w zakresie filologii klasycznej. Uczęszczał na seminaria profesorów tej miary co: Kazimierz Twardowski (filozofia), Bronisław Dembiński (historia powszechna), Bronisław Kruczkiewicz oraz Tadeusz Sinko (filologia klasyczna). 9 listopada 1912 roku złożył egzamin na nauczyciela w szkołach średnich filologii klasycznej, jako przedmiotu głównego, a języka polskiego jako pobocznego. Doktorat z filologii klasycznej i historii uzyskał na Uniwersytecie Lwowskim 25 maja 1918 roku na podstawie dysertacji pt. Świadectwa  życia publicznego i prywatnego w czasach Św. Grzegorza z Nasjansu. Promotorem był prof. dr Stanisław Witkowski (filolog klasyczny).

  
    Od 1910 roku uczył kolejno IV i V Gimnazjum we Lwowie, następnie od 1912 roku w Stanisławowie. W 1916 roku przeniósł się do Rzeszowa, gdzie podjął pracę w swym macierzystym gimnazjum. Z kolei od lutego 1922 roku do końca 1826 roku uczył w II Gimnazjum w Rzeszowie. Z dniem 3 lutego 1927 roku rozpoczął pracę w II Gimnazjum w Stanisławowie, zaś od 28 czerwca 1928 roku w Gimnazjum w Katowicach, gdzie w latach 1932 – 1935 był dyrektorem, następnie przeniesiony został do Nowego Bytomia, wreszcie do Cieszyna, gdzie zastał go wybuch II wojny światowej.

 
    Wychowany w środowisku wiejskim, sprawom wsi, a zwłaszcza oświaty pozaszkolnej, poświęcał wolny od pracy zawodowej czas. Od 1918 roku był działaczem PSL „Piast”, organizatorem i wykładowcą kursów rolniczo – oświatowych. Był m. in. sekretarzem, a później wiceprezesem Powiatowego Towarzystwa Rolniczego w Rzeszowie. Propagował spółdzielczość mleczarską, a we współpracy z referentami Towarzystwa i Szkoły Rolniczej w Miłocinie zakładał koła hodowców, propagując ulepszoną uprawę warzyw i sadów. Szybko stał się czołową postacią PSL „Piast” w powiecie rzeszowskim, zostając przewodniczący Zarządu Powiatowego, funkcję tę pełnił do 7 stycznia 1928 roku. W wyborach do Sejmu Ustawodawczego w powiecie rzeszowskim z listy PSL „Piast” mandat poselski zdobyło trzech posłów (Henryk Skrzypek, Antoni Szmigiel, Andrzej Pluta), powiat zyskał miano „twierdzy piastowskiej”, a opinię tę potwierdziły wybory sejmowe z 5 listopada 1922 roku. Andrzej Kuś organizował w Rzeszowie i powiecie wiele wieców i zgromadzeń, których przedmiotem była sprawa reformy rolnej. 2 kwietnia 1921 roku w zjeździe chłopski zorganizowanym przez PSL „Piast” uczestniczył premier Wincenty Witos, a Andrzej Kuś witał go na dworcu kolejowym w imieniu lokalnych władz partyjnych. Z kolei 7 maja 1922 roku w zgromadzeniu uczestniczyło kilkadziesiąt tysięcy delegatów z całej Polski m. in. Wincenty Witos, Jan Dąbski, Władysław Kiernik. W czerwcu 1925 roku Andrzej Kuś został wybranym radnym Rady Miejskiej w Rzeszowie, a po wprowadzeniu zarządu komisarycznego był członkiem rady przybocznej komisarza miasta. Po zamachu majowym odrzucił propozycję współpracy z obozem sanacyjnym, co spowodowało przenoszenie go do szkół w różnych regionach kraju. W styczniu 1928 roku został wysunięty na pierwsze miejsce listy PSL „Piast” rzeszowskiego okręgu wyborczego w wyborach do Sejmu. Posłem jednak nie został.

 
    Po wybuchu wojny powrócił do Rzeszowa, podejmując działalność w konspiracyjnym ruchu ludowym, był m. in. członkiem Komisji Oświaty i kultury „Roch” w powiecie rzeszowskim. Głównym nurtem jego pracy konspiracyjnej był udział w tajnym nauczaniu w zakresie szkoły średniej, prowadzonym w ścisłej współpracy ze Stanisławem Jachimowskim (byłym dyrektorem II Gimnazjum i Liceum w Rzeszowie), przewodniczącym Państwowej Komisji Egzaminacyjnej w Rzeszowie. Był też członkiem Powiatowej Komisji Oświaty i Kultury w Rzeszowie. Ponadto współpracował z delegatem rządu na powiat rzeszowski, mecenasem Władysławem Martynuską. W 1943 roku wstąpił do Armii Krajowej przyjmując pseudonim „Babicz”. W sierpniu 1944 roku (po zajęciu Rzeszowa przez Armię Czerwoną) Władysław Martynuska dokonał wewnętrznego podziału delegatury na Wydział Poliyczny oraz Wydział Wojskowy. W skład Wydziału Politycznego wszedł m. in. Andrzej Kuś. 7 grudnia został zatrzymany przez funkcjonariuszy WUBP w Rzeszowie i przesłuchany przez naczelnika wydziały społeczno – politycznego, który interesował się szczególnie jego działalnością konspiracyjną w czasie okupacji niemieckiej, jak również działalnością Stowarzyszenia Inteligencji Ludowej „Orka” i próbie jego zarejestrowania w województwie rzeszowskim. Od 1945 roku Andrzej Kuś był aktywnym działaczem PSL i prezesem Koła Miejskiego PSL w Rzeszowie. Od marca 1946 roku członek Tymczasowego Zarządu Wojewódzkiego PSL w Rzeszowie, od 17 września członek Komisji Rewizyjnej Zarządu Wojewódzkiego, jego żona, Jadwiga, była prezeską Sekcji Kobiet PSL w powiecie rzeszowskim. Z rekomendacji PSL był kandydatem na stanowisko starosty rzeszowskiego. Doświadczony polityk, ogólnie szanowany, był doradcą ludowców w niezwykle trudnym okresie walki politycznej w obronie Rzeczypospolitej przed narzucanym systemem komunizmu stalinowskiego. Zatrzymany 5 lipca 1946 roku na polecenie szefa WUBP w Rzeszowie za „fałszowanie referendum” – zbierał bowiem informacje o rzeczywistym wyniku referendum – zwolniony w dniu następnym. W zwalczaniu przeciwników politycznych działacze PPR uciekali się do przemocy, aresztowań oraz skrytobójczych morderstw. 25 lipca 1946 roku zawieszona została działalność Zarządu Powiatowego i Miejskiego PSL w Rzeszowie, a na terenie całego powiatu aresztowano około 200 ludowców. W związku ze zbliżającymi się wyborami do Sejmu od jesieni 1946 roku w powiecie rzeszowskim nastąpiła kolejna fala represji. Aresztowany przez funkcjonariuszy WUBP w Rzeszowie za „wywiad zagraniczny”, Andrzej Kuś przebywał w więzieniu od 28 września 1946 roku do 13 marca 1947 roku. W trakcie śledztwa zachowywał godną podziwu rozwagę, nie ulegając obłudnym obietnicom, jak i presji fizycznej oraz psychicznej. Po wyjściu z więzienia wstąpił do SL, ale szybko opuścił szeregi tej partii.

 
    Od 1945 roku był działaczem (pseudonim „Babicz”) Zrzeszenia „Wolność i Niepodległość”. Ponownie aresztowany został 22 października 1950 roku  (liczył wówczas sześćdziesiąt sześć lat) pod zarzutem przynależności do zrzeszenia „WiN” – akt oskarżenia z 29 mara 1951 roku. Wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Rzeszowie z 24 kwietnia 1951 roku skazany został na cztery lata więzienia, jednak na mocy amnestii z 22 lutego 1947 roku karę darowano mu w całości.

 
     Od 1 września 1944 roku podjął pracę w I Gimnazjum i Liceum im Stanisława Konarskiego w Rzeszowie oraz II Gimnazjum i Liceum w Rzeszowie, ucząc języka polskiego, łacińskiego, niemieckiego, historii, oraz propedeutyki filozofii. W 1949 roku został zwolniony z posady nauczyciela w liceach państwowych. Do czasu likwidacji w Rzeszowie Niższego Seminarium Duchownego księży saletynów uczył tam języka polskiego.

 
    Zmarł 11 sierpnia 1958 roku w Rzeszowie, pochowany na cmentarzu komunalnym Rzeszów – Pobitno.

 
    Z małżeństwa z Jadwigą z Domu Rusin, zawartego 1 marca 1924 roku, miał czterech synów. Stanisław ur. 1925 roku w Rzeszowie, prof. dr hab. inż., rektor Politechniki Rzeszowskiej im. I. Łukasiewicza; Władysław ur. w 1926 roku w Rzeszowie, lekarz weterynarii; Stefan, ur. 1928 roku w Rzeszowie, mgr ekonomi; Andrzej ur. 1940 roku w Rzeszowie, mgr inż. mechanik, nauczyciel języka angielskiego.

                                                                                                                                          Źródło:
                                                                                                                                Zbigniew K. Wójcik